ประชาชาติต่าง ๆ มักจะมี Motto หรือคติพจน์ประจำชาติ เพื่อเตือนใจหรือรวมใจคนในชาติซึ่งคติพจน์ดังกล่าวมักจะปรากฏในตราแผ่นดิน เอกสารทางราชการ เหรียญตรา รวมไปถึงธนบัตรและเหรียญกษาปน์ เท่าที่เห็นกันบ่อย ๆ ก็คือคติพจน์ของสหรัฐอเมริกาที่มีสั้น ๆ ว่า “LIBERTY” หรือเสรีภาพ

            ในลาตินอเมริกา ประเทศเหล่านี้ต่างก็มีคติพจน์ประจำชาติของตนเอง เช่น “LIBERTAD” หรือเสรีภาพในภาษาสเปนของอุรุกวัย  “EL UNION Y LIBERTAD” สามัคคีและเสรีภาพ ของอาร์เจนตินา “LA UNION ES LA FUEZA” สามัคคีคือพลัง ของโบลิเวีย  “PATRIA O MUERTE” สละชีพเพื่อชาติ ของคิวบา และ “FIRME Y FELIZ POR LA UNION” ความมั่นคงและความสุขเพื่อส่วนรวม ของเปรู

            จริง ๆ แล้วคติพจน์ของชาติไหนก็เป็นเรื่องของชาตินั้น ซึ่งย่อมมีที่มาทางประวัติศาสตร์ ศาสนา หรือสังคมของตนเอง แต่เรื่องไม่เป็นเรื่องได้กลายเป็นเรื่องขึ้น เมื่ออยู่ ๆ นาย Jose Antonio Garcia Belaunde สมาชิกสภาผู้แทนราษฏรของเปรู เกิดข้ามมาวิจารณ์คติพจน์ประจำชาติของชิลี ที่มีว่า “POR LA RAZON O LA FUERZA” ด้วยเหตุผลหรือด้วยกำลัง ว่าปลูกฝังความคิดทางอำนาจนิยม ก้าวร้าว และไม่สร้างสรรค์ แถมยังเรียกร้องให้ชาวชิลีต่อต้านคติพจน์อันนี้อีกต่างหาก

            ชิลีเริ่มใช้คติพจน์นี้ในปี ค.ศ.1920 โดยนำมาจากคำขวัญของ Bernardo O’Higgins วีรบุรุษผู้ปลดปล่อยชิลีจากอำนาจปกครองของสเปน ในช่วงปี 1895 ซึ่งก่อนหน้านั้น ในช่วงที่ปกครองโดยสเปน ชิลีเคยมีคติพจน์ประจำชาติว่า “POST ETNEBRAS LUX” หรือ หลังเมฆหมอกท้องฟ้าย่อมแจ่มใส ทำนองฟ้าหลังฝน และ “POR LA PERSUASION O POR LA ESPADA” ด้วยการโน้มน้าวหรือด้วยดาบ ซึ่งฟังดูไม่ต่างจากคติพจน์ในปัจจุบันมากนัก คำวิจารณ์ของนาย Belainde จึงทำให้คนชิลีออกจะหงุดหงิดกันพอสมควร

            ผมไม่แน่ใจว่า ประเทศไทยของเรามีคติพจน์ประจำชาติหรือไม่ จำได้ว่าสมัยก่อนเคยท่องกันว่า “ชาติ ศาสนา พระมหากษัตริย์ และรัฐธรรมนูญ” ต่อมารัฐธรรมนูญก็หายไป และถูกย่นย่อเป็น “ชาติ ศาสน์ กษัตริย์” แต่เมื่อพูดถึงคติพจน์หรือคำขวัญของชาติไทยคราใด ผมก็มักจะนึกถึงโคลงพระราชนิพนธ์สยามานุสติเสมอ

                                หากสยามยังอยู่ยั้ง    ยืนยง

                                เราก็เหมือนอยู่คง    ชีพด้วย

                               หากสยามพินาศลง    ไทยอยู่ ได้ฤา

                            เราก็เหมือนมอดม้วย    หมดสิ้นสกุลไทย

            แม้ว่าจะเป็นคติพจน์ที่ค่อนข้างยาวอยู่สักหน่อย แต่ก็น่าจะปลูกจิตสำนึกของคนไทยให้เกิดความรักชาติบ้านเมืองได้เป็นอย่างดี

            จะมีข้อเสียอยู่อย่างเดียวก็ตรงที่ ได้ยินเพลง “สยามานุสติ” เมื่อใด เป็นต้องตามมาด้วยแถลงการณ์ของคณะปฏิวัติทุกทีไป

ประภัสสร เสวิกุล

ซันติอาโก ชิลี, 16 กรกฏาคม 2550